Ik hoor op straat regelmatig dat deze serie erg gewaardeerd wordt. Dat is leuk om te horen! In deel 7 van de reeks zwerven we daarom weer door de stad. Van Molenstraat naar Nieuwstraat en van Nieuwstraat naar Oudheusdensestraat. Ik wens je veel leesplezier!

Molenstraat
De naam spreekt voor zich. Bij de Stadshaven staat een gerestaureerde Vlaamse standerdmolen (ook wel: standaardmolen). Op vier steenblokken staat het houten bouwwerk rotsvast. De standerdmolen is een in de middeleeuwen in Vlaanderen ontwikkeld molentype. De plek is zorgvuldig gekozen. De zeilen kunnen de westenwinden vangen. Vijandelijk geschut zal vooral van landzijde vuren en konden de molens nauwelijks bereiken. Vooral in een omsingelde vestingstad moesten de molens ongestoord kunnen draaien om zo de bakkers in de gelegenheid te stellen de vele duizenden poorters en soldaten te voorzien van het dagelijks brood.

Nieuwstraat
Deze straat verbindt de kruising Hoogstraat-Botermarkt met de Vismarkt en loopt parallel aan de Molenstraat. De naam is te verklaren als we kijken op een door Jacob van Deventer getekende plattegrond. Van Deventer was carthograaf (kaarttekenaar) in dienst van Keizer Karel V en zijn zoon koning Filips Il, Heer der Lage Landen. Keizer Karel mocht hier de baas spelen omdat hij Brabant erfde via zijn moeder Maria de Rijke van Bourgondië. Karel gaf Van Deventer de opdracht om van de steden zorgvuldige plattegronden te maken. Omstreeks 1555 was Heusden aan de beurt.

Jacob paste een tweetal zaken toe waarmee hij zijn tijdgenoten ver vooruit was. Hij maakte gebruik van driehoeksmeting om een nauwkeurig beeld te krijgen. Daardoor staan Demer, muren, straten, huizen en belangrijke gebouwen (kasteel, kerken, kloosters, stadhuis, molens etc.) ten opzichte van elkaar juist op de kaart. Ten tweede tekende Van Deventer de stad met omliggend land in noord-zuid richting, precies zoals wij het van kindsbeen af gewend zijn te zien. Omdat we weten dat Van Deventer minutieus werkte en omdat hij in ieder geval in 1555 geen Nieuwstraat tekende, moeten we aannemen dat deze straat er nog niet was. 

Boxhorn legde in 1603 in een gravure de stad Heusden vast en daarop vinden we de Nieuwstraat (toen letterlijk bedoeld) wel terug. We mogen rustig beweren dat de Nieuw-straat tussen 1580 en 1589 tijdens de eerste moderniseringen van de vestingwerken ontstond. Zo kwam er niet alleen een verbinding die omlopen (via Engstraat of Molenstraat) minder nodig maakte, door de vorming van de straat ontstond de mogelijkheid om binnen de beknelling van de verdedigingswerken meer huizen te bouwen.

Oudheusdensestraat
Deze straat ontstond pas na de uitbreiding van de vestingwerken na 1813. Tot die tijd eindigde de stad bij een poort aan het einde van de Wittebroodstraat. Het eerste gedeelte van de Oudheusdensestraat tot aan de Sterrestraat staat bomvol hele mooie oude huizen. Let er wel op dat vroeger de huidige Garnizoenstraat niet bestond. Het gedeelte van de Sterrestraat tot aan de Hertogin Johanna van Brabantstraat/Bromsluis was tot na de Tweede Wereldoorlog praktisch onbebouwd. Dat hoorde ook zo in een vesting. De lege terreinen langs de verdedigingswerken boden plaats aan weiden waarop tenten geplaatst konden worden. Vee van buiten kon ook een plekje vinden. Op verschillende plaatsen lagen moestuinen. Ook was de open ruimte nodig om tijdens schermutselingen snel te kunnen bewegen. In vreedzamer tijden waren de weilanden in gebruik bij boeren. Het is nog niet zolang geleden dat in Heusden enkele boeren hun bedrijf runden.

De bijgevoegde ansichtkaart dateert van rond 1900.


Klik hier voor deel 1 van de reeks

Klik hier voor het vorige deel

Klik hier voor het volgende deel


Tekst: Will Dijkstra
Foto’s: Beeldbank Streekarchief Langstraat Heusden Altena (www.salha.nl)

Zonder schriftelijke toestemming van de auteur is het niet toegestaan om de letterlijke tekst of delen ervan te gebruiken. Dat geldt niet voor niet-commerciële doeleinden. Verspreiding wordt dan van harte aanbevolen om de vesting Heusden meer bekendheid te geven en de kennis en inzicht in de boeiende historie te stimuleren.